Քրեական պատասխանատվությունը քրեական իրավունքի հիմնական հասկացություններից մեկն է։ Քրեական իրավունք հասկացությունը ենթադրում է, թե երբ կարող է անձը կամ կազմակերպությունը համարվել իրավականորեն պատասխանատու՝ հանցագործություն կատարելու համար։
Արդարադատության համակարգի շրջանակում տեղաշարժվող յուրաքանչյուրի համար չափազանց կարևոր է հասկանալ քրեական պատասխանատվության բոլոր առանձնահատկությունները և, թե երբ կարելի է այն կիրառել։ Ստորև կարող եք ծանոթանալ քրեական պատասխանատվության էությանը, քրեական իրավունքին բնորոշ առանձնահատկություններին և ավելիին։
Ի՞նչ է քրեական պատասխանատվությունը
Քրեական պատասխանատվությունը իրավական պատասխանատվությունն է, որը ծագում է այն դեպքում, երբ անձը կամ կազմակերպությունը կատարում է օրենքով հանցագործություն ճանաչված գործողություն։ Քրեական պատասխանատվությունը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ է երկու հիմնական տարրի առկայություն՝
- Actus Reus (մեղավոր արարք) – այն ֆիզիկական գործողությունը կամ անգործությունն է, որը կազմում է հանցագործության բուն արարքը։
- Mens Rea (մեղավոր միտք) – այն մտադրությունն է կամ հոգեվիճակը, որով ուղեկցվում է հանցագործությունը։ Կախված հանցանքից՝ մեղավոր միտքը կարող է արտահայտվել ինչպես կանխամտածմամբ, այնպես էլ անզգուշությամբ։
«Actus non facit reum, nisi mens sit rea» սկզբունքը շեշտում է, որ անձը մեղավոր չէ միայն իր արարքով, եթե այն ուղեկցված չէ մեղավոր մտադրությամբ։ Այնուամենայնիվ, մեղադրյալն իրավունք ունի դիմել իրավաբանական ընկերություն՝ սեփական իրավունքներն ու շահերն առավելագույնս պաշտպանելու համար։
Ե՞րբ է կիրառվում քրեական պատասխանատվություն
Քրեական պատասխանատվությունը կիրառվում է այն դեպքում, երբ actus reus-ը (արարքը) և mens rea-ն (միտքը) ապացուցվում են բարեխիղճ կասկածից վեր մակարդակով։ Այսինքն, երբ մեղադրյալը կատարել է արգելված արարք (կամ չի կատարել գործողություն, երբ օրենքով պարտավոր է եղել գործել)։ Ինչպես նաև՝ արարքը պետք է կատարված լինի անհրաժեշտ հանցավոր մտադրությամբ կամ անզգուշությամբ։
Դատախազությունը զբաղվում է մեղքն ապացուցելու գործով, իսկ մեղադրյալը համարվում է անմեղ, մինչ նրա մեղքը կապացուցվի օրենքով սահմանված կարգով։ Սա ենթադրում է մարդու իրավունք, որն իրավականորեն պահպանվում է ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում։
Քրեական պատասխանատվությունը կարող է տարածվել նաև փոխադարձ պատասխանատվության (vicarious liability) դեպքերում, երբ մեկ անձ պատասխանատու է համարվում մեկ այլ անձի գործողությունների համար։ Օրինակ՝ որոշ պայմաններում գործատուն կարող է պատասխանատվություն կրել իր աշխատողի հանցավոր գործողությունների համար։
Քրեական իրավունքի առանձնահատկությունները
Քրեական իրավունքում հաշվի են առնվում մի շարք կարևոր առանձնահատկություններ։
- Օրինականություն - Ոչ ոք չի կարող պատժվել այն գործողության համար, որը դրա կատարման պահին օրենքով հանցագործություն չէր համարվում։
- Անմեղության կանխավարկած - Յուրաքանչյուր մեղադրյալ համարվում է անմեղ, մինչև նրա մեղավորությունը կապացուցվի դատարանի կողմից։
- Մեղքն ապացուցելու գործընթաց - Դատախազությունը պետք է ապացուցի մեղադրյալի մեղքը՝ բարեխիղճ կասկածից վեր մակարդակով։
- Իրավական գործընթացի ապահովում (due process) - Մեղադրյալն ունի արդար դատաքննության, իրավաբանական ներկայացուցչության և իր իրավունքների պաշտպանության իրավունք։
- Պատժի համարժեքություն - Պատիժները պետք է համարժեք լինեն կատարված հանցագործությանը։
- Հասարակական շահ և սոցիալական վնաս - Քրեական իրավունքը պաշտպանում է հասարակությանը՝ պատժելով այն արարքները, որոնք վնասում են անհատներին կամ համայնքին։
- Պատիժ և զսպում - Քրեական իրավունքի նպատակն է պատժել հանցագործներին և կանխել հետագա հանցագործությունները։
Քրեական պատասխանատվությունը՝ ըստ Հայաստանի օրենսդրության
Հայաստանում քրեական պատասխանատվություն կիրառվում է միայն ՀՀ քրեական օրենսգրքում սահմանված իրավական պայմանների առկայության դեպքում։ Մեղավոր արարքից և մեղավոր մտքից բացի, գործում են նաև այլ չափանիշներ, օրինակ՝
Տարիքային շեմեր
Համաձայն ընդհանուր կանոնի՝ 16 տարին լրացած անձինք կրում են քրեական պատասխանատվություն գրեթե բոլոր հանցագործությունների համար։ Բացառություն են համարվում ծանր հանցագործությունները, որոնց դեպքում քրեական պատասխանատվության կարող են ենթարկվել նաև 14 տարին լրացած անձինք։
- Սպանություն
- Դիտավորությամբ ծանր մարմնական վնասվածքների պատճառում
- Բռնաբարություն, առևանգում, ավազակություն, գողություն, թմրամիջոցների հետ կապված հանցագործություններ։
Այն անչափահասները, որոնք ունեն զարգացողական խանգարումներ և չեն կարող ըմբռնել իրենց արարքը, ազատվում են պատասխանատվությունից։
Սահմանափակ հոգեկան վիճակ և անձնական պատասխանատվություն
Անձնական պատասխանատվության դեպքում, քրեական պատասխանատվության ենթակա են միայն այն անձինք, ովքեր հանցագործության պահին ունակ են եղել գիտակցել իրենց գործողությունները։
Իսկ իրավաբանական անձանց դեպքում, վերջին փոփոխություններով՝ իրավաբանական անձինք (օրինակ՝ կազմակերպություններ) կարող են պատասխանատվության ենթարկվել կոռուպցիոն գործերով՝ միջազգային կոնվենցիաների համաձայն։
Իրավաբանական ծառայություններ Հայաստանում
Եթե ձեզ ուղղվել է քրեական որևէ մեղադրանք կամ ունեք խորհրդի կարիք՝ Հայաստանում քրեական պատասխանատվության վերաբերյալ, ապա կարևոր է ստանալ մասնագիտացված իրավաբանական ծառայություններ։ Այսինքն՝ անհրաժեշտ է կապ հաստատել իրավաբանական ընկերության հետ՝ ոլորտում փորձառու մասնագետի հետ համագործակցելու համար։ Այս դեպքում, մասնագետը կարող է՝
- Տրամադրել ձեր գործի փորձագիտական վերլուծություն և բացատրել ձեր իրավունքները՝ ըստ ՀՀ օրենսդրության։
- Ներկայացնել ձեզ դատարանում՝ ապահովելով արդար դատաքննություն և դատավարական բոլոր իրավունքների պահպանում։
- Օգնել ապացույցների հավաքագրման, պաշտպանական ռազմավարության կազմման և դատախազության հետ բանակցությունների հարցում։
- Խորհուրդ տալ քրեական պատասխանատվության հավանականության և հնարավոր պաշտպանական հիմքերի վերաբերյալ, օրինակ՝ մտադրության բացակայություն կամ սխալ ինքնություն։
Հայաստանում իրավաբանական ընկերությունները, այդ թվում՝ Լեգիտիմուս իրավաբանական ընկերությունը, տիրապետում են ինչպես տեղական օրենքներին, այնպես էլ միջազգային իրավական չափանիշներին և աջակցում են քրեական գործընթացների մեջ գտնվող անհատներին և կազմակերպություններին։
Լեգիտիմուս փաստաբանական ընկերության հետ կապ հաստատել կարող եք այցելելով ՀՀ, ք. Երևան, Աբովյան փող. , շ. 34, 2-րդ հարկ, գրասենյակ 4 կամ զանգահարելով 060 516516 հեռախոսահամարով։